Międzynarodowy Dzień Szachów przypada na dwudziesty dzień lipca. Ta wielowiekowa dzisiaj gra, na przestrzeni dziejów zyskała miano uwielbianej gry strategicznej, przez osoby w różnym wieku. Po raz pierwszy na świecie zagrano w nią w Afganistanie (ok. 1400 lat temu). Już sama natura szachów kojarzy się z ponadprzeciętną inteligencją, gdyż wymaga od gracza niezwykłej ostrości umysłu, spostrzegawczości, szybkiego reagowania oraz wielu innych cech świadczących o jego ogólnej sprawności intelektualnej. Przekonanie owo opierać się może zarówno na słusznych stereotypach – popartych wieloma naukowymi badaniami, jak i wynikać z przedstawianych światu wybitnych sylwetek słynnych graczy. Powstaje zatem kluczowe pytanie. Czy aby rzeczywiście gra w szachy uczyni nas bardziej sprawnymi intelektualnie? Poniżej postaramy się „ugryźć” tę kwestię jak najbardziej wyczerpująco, patrząc na nią z dostępnych naukowych i logicznych perspektyw. Co na ów temat sądzą nauki kognitywne? W mieście Tybinga (Niemcy) przeprowadzono badanie polegające na przedstawieniu ekspertom szachowym oraz graczom początkującym, poszczególnych figur geometrycznych i pozycji szachowych, po czym zostali oni poproszeni o określenie każdej z nich. Czas reakcji oraz aktywność mózgu wszystkich badanych były szczegółowo monitorowane za pomocą funkcjonalnego skanu mózgu MRI. W części polegającej na rozpoznawaniu obiektów geometrycznych, wyniki nie wykazały najmniejszych rozbieżności. Co oznacza tylko tyle, że eksperckie umiejętności pod względem wizualizowania niczym nie różnią się od tych amatorskich. Natomiast podczas identyfikacji pozycji szachowych, to eksperci triumfowali. Poradzili sobie bowiem z zadaniem znacznie lepiej i w krótszym czasie. Naukowcy, przeprowadzając powyższy eksperyment, mieli między innymi na celu sprawdzenie aktywności poszczególnych półkuli mózgu u respondentów. W części z rozpoznawaniem obiektów geometrycznych, badacze zauważyli, iż u ekspertów obszary lewej półkuli mózgowej reaktywują szybciej. Natomiast czasy wykonywania powyższego zadania były praktycznie identyczne, zarówno u ekspertów, jak i u amatorów. Jedyna rzecz, która odróżniała graczy zaawansowanych od początkujących, to fakt, iż u ekspertów w przeciwieństwie do amatorów, reagowała także prawa półkula. Zatem eksperci byli zdolni wykorzystać cały swój potencjał, angażując w zadanie obie półkule mózgowe. Podczas prezentacji diagramów badanym, gracze początkujący uważnie śledzili wzrokiem poszczególne kawałki, aby móc je potem trafnie rozpoznać. Gracze zaawansowani natomiast polegali jedynie na tzw. widzeniu peryferyjnym, spoglądając przez całe plansze. Merim Bilalic – członek niemieckiego zespołu badaczy Wydziału Psychologii Kognitywnej Uniwersytetu w Tybindze, potwierdził podczas wywiadu, iż mózgi ekspertów poradziły sobie z zadaniami szachowymi znacznie lepiej aniżeli mózgi nowicjuszy. Z badania można było również wywnioskować, że tzw. eksperckość jest jak najbardziej cechą nabytą, a nie zręcznościowo wrodzoną. Powyższy eksperyment wyciąga zatem wyjątkowo budujący wniosek dla każdego z nas: Stała ekspozycja na grę zdecydowanie usprawnia biegłość intelektualną! :) Mentalne korzyści z grania w szachy, w oparciu o inne nawiązujące badania Badania przeprowadzone w różnych warunkach instytucjonalnych wykazały, iż gra w szachy pozwala na uzyskanie szeregu umiejętności poznawczych u dzieci oraz osób starszych. Szachy zwiększają możliwości dziecięcego mózgu Największe korzyści płynące z gry w szachy mają miejsce u dzieci pomiędzy wiekiem szkolnym (podstawówka) a licealnym. Znacznie wzrastają u nich zdolności analityczne, myślenie krytyczne oraz zdolności wizualizacyjne (zwłaszcza w wypadku dzieci pomiędzy 7 a 8 rokiem życia), co jest związane z szybkim rozwojem psychofizycznym dzieci w tej grupie wiekowej. Szachy poprawiają IQ Wyniki badań przeprowadzonych w Wenezueli wykazały, że iloraz inteligencji u dzieci uczęszczających na zajęcia szachowe przez okres 4,5 miesiąca, zauważalnie wzrósł. Wniosek ów potwierdzają także badania dr Murray Thomson – 2003 studenta Edukacji Uniwersytetu Flinders w Australii. Uczestnicy wspomnianych badań, grając w szachy, również wykazywali poprawę poziomu IQ. Thomson przypisuje to zjawisko popr awie koncentracji i zwiększeniu umiejętności myślenia logicznego, które to przecież odgrywają kluczową rolę podczas szachowej strategii. Szachy zwiększają umiejętności arytmetyczne Badanie, przeprowadzone w 1998 roku przez Jamesa Smitha i Roberta Cage’a, wykazało, że szachy są również bardzo pomocne przy poprawie umiejętności arytmetycznych u dziecka. Badanych afroamerykańskich licealistów poddano 120-godzinnej nauce gry w szachy. Po czym wyniki testów biegłości matematycznej wykazały, iż młodzież z grupy eksperymentalnej uzyskała lepsze wyniki aniżeli pozostali uczniowie. Smith i Cage przypisują ów stan rzeczy wpływowi szachów na zwiększenie zdolności percepcyjnej – czyli umiejętności w zakresie radzenia sobie oraz wyjaśniania bodźców sensorycznych. Dr Eric Gottlieb z Uniwersytetu Rhodes wskazuje na zdolność myślenia „kilka kroków naprzód” – jako główną przyczynę tego, że szachiści są zazwyczaj biegli w matematyce. Szachy doskonalą zdolności werbalne Albert Frank – dyrektor szkoły z siedzibą w Zairze – od 1973 do 1974 roku badał wpływ gier szachowych na dzieci, które miały zajęcia z gry dwie godziny tygodniowo. Wyniki owych badań przyniosły wyjątkowo pomyślne rezultaty. Otóż dzieci regularnie praktykujące grę w szachy, nie tylko wykazywały lepsze zdolności werbalne oraz umiejętności matematyczne, lecz także uzyskiwały znacznie lepsze wyniki z zadań ukierunkowanych administracyjnie. W jaki sposób gra w szachy zwiększa umiejętności werbalne, skoro podczas niej nie używamy przecież żadnych słów? Frank uważa, iż przyczyną jest wykorzystywanie podczas tej czynności wszystkich możliwości, jakie gracz posiada – w aspekcie wszechstronnych umiejętności umysłu, wykorzystywanych w grze. Szachy wyostrzają umiejętności krytycznego myślenia Badanie z 1955 roku, zatytułowane: „Szachy w edukacji: Podsumowanie badawcze doktora Roberta Fergusona” (gruzińskiego kardiologa), wykazało, że szachy stanowią instrument dla poprawy umiejętności krytycznego myślenia u dzieci, jak również umiejętności logicznego rozumowania. Ferguson badał dzieci pomiędzy 12 a 14 rokiem życia. Po wprowadzeniu regularnych zajęć szachowych, wspomniane dzieci wykazywały 17-procentowy wzrost wymienionych powyżej umiejętności. Szachy zwiększają inteligencję emocjonalną i umiejętności psychospołeczne Istnieje kilka „rodzajów” inteligencji. Ta, mierzona wartością IQ, jest tylko jedną z nich - zwana racjonalną. Drugą, nie mniej ważną (a nawet istotniejszą w życiu codziennym) przedstawicielką, jest inteligencja emocjonalna. Jest ona niczym innym, jak zdolnością człowieka do postrzegania, kontroli oraz oceny poszczególnych emocji. Dr Rose Marie Stutts uważa, iż gra w szachy pozwala na nawiązanie relacji towarzyskich wśród osób o różnym statusie ekonomiczno-społecznym. W efekcie - wspólna gra w szachy zwiększa naszą inteligencję emocjonalną, a także umiejętności psychospołeczne. Szachy pomagają zachować bystrość umysłu u osób starszych Jak się okazuje, nie tylko młode, dopiero rozwijające się umysły czerpią dobrodziejstwa z gry w szachy. Również osoby starsze nie powinny od niej stronić. Znacząco poprawia ona bowiem ostrość psychiczną umysłu dojrzałego. Szachy zauważalnie wyostrzają zdolności starszego gracza do określania wzorców przyczynowo-skutkowych, analizy relacji pomiędzy dwiema różnymi ideologiami, a także pomagają zrozumieć poszczególne pojęcia. Szachy są również skuteczną prewencją przed chorobami neurodegeneracyjnymi (Alzheimer, otępienie), bardzo powszechnymi w wieku podeszłym. Warto, w związku z powyższym, sięgać po nie w każdym wieku!